Odolan – zagadkowa polska gwarowa nazwa kozłka lekarskiego (Valeriana officinalis L.)
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
The aim of the article is to investigate the origin of the Polish dialectal name odolan, which refers to valerian (Valeriana officinalis L.). On the basis of historical‑comparative analysis of the Slavic language material, it can be concluded that the name odolan is probably a late borrowing from Ukrainian dialects. It is related to the Proto‑Slavic form *odolěn, which is a derivative of the verb *odolěti ‘to defeat, to win’, derived from the Proto‑Slavic *dolja ‘success or failure, good or bad fate, destiny’. The Proto‑Slavic form *odolěn is motivated by the widely known healing and magical properties of valerian, but it is not a calque of Med. Lat. valeriana, because this Latin name is unlikely to be related to the verb valēre ‘to be strong, powerful; have an advantage, dominate’, and is most likely an adjectival derivative from the name of the Roman province of Valeria.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając tekst do redakcji czasopisma „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica”, zaświadcza, iż jest on rezultatem wyłącznie jego własnej twórczości, że treść artykułu nie była dotychczas publikowana oraz że utwór nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utworu (lub jego jakiejkolwiek części) nie zostały pominięte. Po podpisaniu umowy prawa majątkowe do opublikowanych materiałów zostają przeniesione na Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Rocznik „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest udostępniana bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach licencji Creative Commons CC-BY-NC-ND 4.0 (uznanie autorstwa, użycie niekomercyjne, bez utworów zależnych). Na podstawie tej licencji autorzy zgadzają się, że ich prace mogą być zgodnie z prawem ponownie wykorzystywane do jakichkolwiek celów, za wyjątkiem celów komercyjnych, bez konieczności uzyskania uprzedniej zgody ze strony autora lub wydawcy. Każdy może prace te czytać, pobierać, kopiować, drukować, rozpowszechniać oraz przetwarzać, pod warunkiem poprawnego oznaczenia autorstwa oraz oryginalnego miejsca publikacji. Publikowanych tekstów nie można wykorzystywać do tworzenia utworów zależnych (np. do tłumaczenia ich i publikowania w innym języku bez zgody wydawcy). Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (Budapest Open Access Initiative) „Studia Linguistica”nie pobiera opłat za składanie artykułów ani ich przetwarzanie.
Autor, przesyłając artykuł do redakcji „Studia Linguistica”, bezwględnie zgadza się z poniższymi punktami:
-
Oświadczam, że jestem Autorem lub Współautorem nadesłanego tekstu. Przesłany tekst nie był nigdzie publikowany, jest całkowicie oryginalny i nie narusza w żadnym stopniu praw autorskich ani praw pokrewnych innych osób, jak również innych praw osób trzecich, a także, że niczyje prawa do utwory nie zostały pominięte.
-
Oświadczam, że nadesłany tekst nie został złożony do recenzji lub/i publikacji w innym czasopiśmie.
-
Przyjmuję do wiadomości, że Autor ponosi pełną odpowiedzialność za każdy przypadek plagiatu, niezależnie od tego, czy został on wykryty podczas procesu recenzji, czy po publikacji w „Studia Linguistica”.
-
Oświadczam, że ponoszę pełną odpowiedzialność finansową i prawną za wszelkie roszczenia związane z utworem.
-
Potwierdzam uznanie wszystkich źródeł danych wykorzystanych i cytowanych w badaniach.
-
Potwierdzam, że artykuł został wykonany z należytą starannością zgodnie ze standardami edytorskimi „Studia Linguistica”.
Bibliografia
ROZWIĄZANIE SKRÓTÓW
Google Scholar
BER – Georgiev V., Duridanov I., 1971–., Bʺlgarski etimologičen rečnik, Sofija: [Георгиев В., Дуриданов И., 1971–., Български етимологичен речник, София].
Google Scholar
Bezlaj ES –Bezlaj F., 1977–2005, Etimološki slovar slovenskego jezika, t. I–V, Ljubljana.
Google Scholar
ESSJ – Ètimologičeskij slovarʹ slavânskih âzykov. Praslavânskij leksičeskij fond, red. O.N. Trubačev, A.F. Žuravlev, Ž.Ž. Varbot, Moskva 1974–: [Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд, ред. О.Н. Трубачев, А.Ф. Журавлев, Ж.Ж. Варбот, Москва 1974–].
Google Scholar
FF – Flora i fitonimy na pograniczu polsko‑ukraińskim, red. F. Czyżewski, D. Urban, Lublin 2006.
Google Scholar
Fischer Rośliny –Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P., 2016, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, Wrocław.
Google Scholar
HAT –Sadnik L., Aizetmüller R., 1955, Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Texten, Heidelberg.
Google Scholar
kart. SGP – kartoteka Słownika gwar polskich, opr. przez Pracownię Dialektologii Polskiej (dawniej: Zakład Dialektologii Polskiej) Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie.
Google Scholar
Majewski SN – Majewski E., 1889–1898, Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich […], t. I–II, Warszawa.
Google Scholar
Paluch ZZ –Paluch A., 1989, Zerwij ziele z dziewięciu miedz. Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i na początku XX wieku, Wrocław.
Google Scholar
PZZ – Kwaśniewska J., Skulimowski J., Tumiłowicz H., 1956, Poradnik zbieracza ziół, Warszawa.
Google Scholar
SEBor – Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Google Scholar
SEBr – Brückner A., 1974, Słownik etymologiczny języka polskiego, wyd. III, Warszawa.
Google Scholar
SEW – Berneker E., 1908–1914, Slavisches etymologisches Wörterbuch, (A‑morъ), Heidelberg.
Google Scholar
SGP – Słownik gwar polskich, opr. przez Pracownię Dialektologii Polskiej (dawniej: Zakład Dialektologii Polskiej) Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie, red. M. Karaś, S. Urbańczyk, J. Reichan, J. Okoniowa, B. Grabka, R. Kucharzyk, Wrocław–Kraków 1979–.
Google Scholar
SGPKarł –Karłowicz J., 1900–1911, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków.
Google Scholar
Simonović BR – Simonović D., 1959, Botanički rečnik. Imena bil̂aka […], Beograd: [Симоновић Д., 1959, Ботанички речник. Имена биљака […], Белград].
Google Scholar
Skok ER –Skok P., 1971–1974, Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga bezika, t. I–IV, Zagreb.
Google Scholar
SRNG – Slovarʹ russkih narodnyh govorov, cost. (s II t. gl. red.) F.P. Filin, Moskva–Leningrad 1965–: [Словарь русских народных говоров, cост. (с II т. гл. ред.) Ф.П. Филин, Москва–Ленинград 1965–].
Google Scholar
SSSL – Indeks do Słownika stereotypów i symboli ludowych, t. II. Rośliny (nieopublikowany wydruk udostępniony mi uprzejmie przez prof. Annę Tyrpę za zgodą prof. Jerzego Bartmińskiego).
Google Scholar
SSSL Zioła – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja: J. Bartmiński, zastępca redaktora: S. Niebrzegowska‑Bartmińska, t. II: Rośliny, cz. 4: Zioła, Lublin 2019.
Google Scholar
SStp – Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. I–XI, Wrocław 1953–2002.
Google Scholar
SW – Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W., 1900–1927, Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa.
Google Scholar
Šugar HBI – Šugar I., MMVIII [2008], Hrvatski biljni imenoslov. Nomenclator botanicus croaticus, Zagreb.
Google Scholar
Vasmer ES – Fasmer M., 1964–1973, Ètimologičeskij slovarʹ russkogo âzyka. Perevod s nem. dopolneniâ O.N. Trubačeva, t. I–IV, Moskva: [Фасмер M., 1964–1973, Этимологический словарь русского языка. Перевод с нем. и дополнения О.Н. Трубачева, t. I–IV, Москва].
Google Scholar
BIBLIOGRAFIA
Google Scholar
Achtarov B. (red.), 1939, Materiali za bʺlgarski botaničenʺ rečnikʺ, Sofija: [Ахтаровъ Б. (ред.), 1939, Материали за български ботаниченъ речникъ, София].
Google Scholar
André J., 1956, Lexique des termes de botanique en latin, Paris.
Google Scholar
Annenkov N.I., 1878, Botaničeskij slovarʹ […], Sanktpeterburg: [Анненкоъ Н.И., 1878, Ботанический словарь […], Санкт‑Петербург].
Google Scholar
Budziszewska W., 1965, Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wrocław–Kraków–Warszawa.
Google Scholar
Buffa F., 1972, Vznik a vývin slovenskej botanickej nomenklatúry. K histórii slovenského odborného slovníka, Bratislava.
Google Scholar
Chodurska H., 2003, Ze studiów nad fitonimami rękopiśmiennych zielników wschodniosłowiańskich XVII–XVIII wieku, Kraków.
Google Scholar
Cieślikowa A., 1990, Staropolskie odapelatywne nazwy osobowe. Proces onimizacji, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar
Czikow P., Łaptiew J., 1988, Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, tłum. H. Terpińska‑Ostrowska, wyd. IV, Warszawa.
Google Scholar
Derksen R., 2008, Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon, Leiden–Boston.
Google Scholar
Dębowiak P., Waniakowa J., 2019, Semantic Motivation of Plant Names as Part of their Etymology, [w:] The Landscape of Lexicography, red. A. Villalva, G. Williams, Lisboa–Aveiro, s. 173–200.
Google Scholar
Flora i fitonimy na pograniczu polsko‑ukraińskim, red. F. Czyżewski, D. Urban, Lublin 2006.
Google Scholar
Genaust H., 2005, Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen, Dritte, vollständig überarbeitete und erweiterte Ausgabe, Hamburg.
Google Scholar
Kalezić M., 2012, „S.-Cr. odoljen ‘Valeriana celtica’ (an etymological note)”, [w:] Studia etymologica Brunensia, t. 15: Theory and Empiricism in Slavonic Diachronic Linguistics, red. I. Janyšková, H. Karlíková, Praha, s. 127–141.
Google Scholar
Karlin M., 1964, Slovenska imena naših zdravilnih rastlin, Ljubljana.
Google Scholar
Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P., 2016, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, Wrocław.
Google Scholar
Kwaśniewska J., Skulimowski J., Tumiłowicz H., Poradnik zbieracza ziół, Warszawa 1956.
Google Scholar
Machek V., 1954, Česká a slovenská jména rostlin, Praha.
Google Scholar
Makowiecki S., 1936, Słownik botaniczny łacińsko‑małoruski, Kraków.
Google Scholar
Marzell H., 2000, Wörterbuch der deutschen Pflanzennamen, t. I–V, Lizenzausgabe Parkland Verlag, Fotomechanischer Nachdruck der Erstausgabe 1943–1958, Köln.
Google Scholar
Merkulova V.A., 1967, Očerki po russkoj nomenklature rastenij. Travy, griby, âgody, Moskva: [Меркулова В.А., 1967, Очерки по русской номенклатуре растений. Травы, грибы, ягоды, Москва].
Google Scholar
Paluch A., 1989, Zerwij ziele z dziewięciu miedz. Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i na początku XX wieku, Wrocław.
Google Scholar
Plevačová H., 2000, K rodině psl. odolěnъ, [w:] Studia etymologica Brunensia, t. 1, red. I. Janyšková, H. Karlíková, Praha, s. 267–269.
Google Scholar
Podbielkowski Z., Sudnik‑Wójcikowska B., 2003, Słownik roślin użytkowych, wyd. VII poprawione i uzupełnione, Warszawa.
Google Scholar
Rejewski M., 2016, Nazwy roślin, Toruń.
Google Scholar
Rostafiński J., 1900, Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin […], Kraków.
Google Scholar
Rostafiński J., 1903, Rośliny miłośnicze, [w:] Z. Gloger, Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. IV, Warszawa, s. 193–197.
Google Scholar
Rymut K., 1987, Nazwy miast Polski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Google Scholar
Rystonová I., 2007, Průvodce lidovými názvy rostlin i jiných léčivých přírodnin a jejich produktů, Praha.
Google Scholar
Sadnik L., Aizetmüller R., Handwörterbuch zu den altkirchenslavischen Texten, Heidelberg 1955.
Google Scholar
Spólnik A., 1990, Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Prace Komisji Językoznawstwa PAN w Krakowie, nr 58, Wrocław–Kraków–Warszawa.
Google Scholar
Svoboda J., 1964, Staročeska osobní jména a naše příjmení, Praha.
Google Scholar
Šulek B., 1879, Jugoslavenski imenik bilja, Zagreb.
Google Scholar
Taszycki W., 1925, Najdawniejsze polskie imiona osobowe, Kraków; przedruk w: Taszycki W., 1958, Rozprawy i studia polonistyczne, t. I, Wrocław, s. 32–148.
Google Scholar
Vajs N., 2003, Hrvatska povijesna fitonimija, Zagreb.
Google Scholar
Waniakowa J., 2012, Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne, Kraków.
Google Scholar
ŹRÓDŁA INTERNETOWE
Google Scholar
Kozłek lekarski – właściwości i zastosowanie (tekst z 18.12.2018 na portalu Cefarm24.pl), https://www.cefarm24.pl/czytelnia/natura/kozlek-lekarski-wlasciwosci-zastosowanie/ (dostęp 18.04.2023).
Google Scholar
TLFI – Le Trésor de la Langue Française informatisé, http://www.atilf.fr/tlfi, ATILF – CNRS & Université de Lorraine (dostęp 29.04.2023).
Google Scholar
Valeriana officinalis (kozłek lekarski, waleriana) (tekst na portalu Hydroflora.pl), https://rosliny-wodne.pl/strefa-0-sucholubna/470-valeriana-officinalis-kozlek-lekarski-waleriana. html (dostęp 18.04.2023).
Google Scholar
Waleriana. Valeriana officinalis, [w:] NeuroExpert. Encyklopedia neurofizjologii, https://neuroexpert.org/wiki/waleriana-valeriana-officinalis/ (dostęp 18.04.2023).
Google Scholar